آیه 19 سوره حشر

وَ لا تَكُونُوا كَالَّذِينَ نَسُوا اللَّهَ فَأَنْساهُمْ أَنْفُسَهُمْ أُولئِكَ هُمُ الْفاسِقُونَ «19»

وَ لا تَكُونُوا كَالَّذِينَ‌: و مباشيد اى مؤمنان مانند كسانى كه، نَسُوا اللَّهَ‌:

فراموش كردند، يعنى واگذاشتند احكام خداى را و ترك كردند اوامر و نواهى الهى را. مراد يهودان و مشركين كه مطلقا پيروى احكام خدا نكردند، مانند كسى كه به كلى فراموش كرده باشد چيزى را و اصلا به خاطر خود نياورد.

فَأَنْساهُمْ أَنْفُسَهُمْ‌: پس خداى تعالى فراموش گردانيد بر ايشان نفسهاى ايشان را، و سلب نمود توفيق را از ايشان به سوء اختيار آنان اعراض از هدايت را، و بدان سبب مقدم نداشتند چيزى براى فرداى قيامت. يا محروم ساخت ايشان را از حظوظ آخرت، و در روز قيامت شدايد و اهوال را به ايشان نمايد، و بدان جهت نفسهاى خود را فراموش كنند. يا چون به وقت كفر و عصيان، خداى را فراموش كردند به سبب فرط عناد و طغيان، با وجود ظهور دلايل و برهان بر اطاعت رحمن، حق سبحانه نيز توبه و انابه را بر ايشان فراموش گردانيد و آنها را به حال خود واگذاشت. أُولئِكَ هُمُ الْفاسِقُونَ‌: آن گروه، ايشانند بيرون رفتگان از دائره فرمان حضرت سبحان، يعنى كاملند در فسوق و عصيان، و منهمك در كفر و طغيان.

كَمَثَلِ الشَّيْطانِ إِذْ قالَ لِلْإِنْسانِ اكْفُرْ فَلَمَّا كَفَرَ قالَ إِنِّي بَرِي‌ءٌ مِنْكَ إِنِّي أَخافُ اللَّهَ رَبَّ الْعالَمِينَ «16» فَكانَ عاقِبَتَهُما أَنَّهُما فِي النَّارِ خالِدَيْنِ فِيها وَ ذلِكَ جَزاءُ الظَّالِمِينَ «17» يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ لْتَنْظُرْ نَفْسٌ ما قَدَّمَتْ لِغَدٍ وَ اتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ خَبِيرٌ بِما تَعْمَلُونَ «18» وَ لا تَكُونُوا كَالَّذِينَ نَسُوا اللَّهَ فَأَنْساهُمْ أَنْفُسَهُمْ أُولئِكَ هُمُ الْفاسِقُونَ «19» لا يَسْتَوِي أَصْحابُ النَّارِ وَ أَصْحابُ الْجَنَّةِ أَصْحابُ الْجَنَّةِ هُمُ الْفائِزُونَ «20»

ترجمه‌

مانند شيطان هنگاميكه گفت بانسان كافر شو پس چون كافر شد گفت همانا من بيزارم از تو همانا من ميترسم از خدا كه پروردگار جهانيان است‌

پس سر انجام كار آن دو آن شد كه هر دو در آتشند جاودانيان در آن و اين جزاى ستمكارانست‌

اى كسانيكه ايمان آورديد بترسيد از خدا و بايد نظر كند هر كس و ببيند كه چه پيش فرستاده براى فردا و بترسيد از خدا همانا خدا آگاه است بآنچه ميكنيد

و مباشيد مانند آنانكه فراموش كردند خدا را پس از ياد آنها برد خودشان را آن گروه آنانند متمرّدان‌

برابر نيستند اهل آتش و اهل بهشت اهل بهشت ايشانند كاميابان.

تفسير

خداوند متعال در تعقيب احوال بنى نضير مثلى براى منافقين و آنها زده باين تقريب كه مثل منافقين در اغراء يهود و ترك نصرت بنى نضير مثل شيطان است كه بانسان ميگويد كافر شو و كفر را در نظر انسان جلوه ميدهد ولى در دم مرگ يا قيامت از او و عملش تبرّى ميجويد و مدّعى ترس از خدا ميشود براى آنكه در عذاب او شريك نشود ولى براى هيچيك فائده و اثرى ندارد و بالاخره هر دو مخلّد در آتش جهنّم ميشوند چون ستمكار بر خود و خلقند و هر فرد از اهل ايمان در دنيا بايد متوجّه اين امر باشد كه براى فرداى قيامت خود چه عمل خير يا شرّى پيش فرستاده و اينكه از آخرت بفردا تعبير فرموده براى نزديكى و تحقّق وقوع آنست و براى آنكه دنيا مانند يك روز و آخرت فرداى آنروز است و تنكير غد براى تعظيم است و تكرار امر بتقوى يا براى تأكيد است يا براى اشاره به دو ركن توبه كه ندامت از گناه سابق و عزم بر ترك آن در لاحق است و البته خداوند آگاه است از اعمال سابقه و لاحقه بندگان از خير و شرّ در تمام احوال و بر طبق آن پاداش خواهد داد و كيفر خواهد فرمود و نبايد مؤمنين مانند كسانى باشند كه فراموش نمودند اداء حقّ ربوبيّت را و خدا هم آنها را بحال خودشان واگذار فرمود و در نتيجه‌

جلد 5 صفحه 180

فراموش كردند جلب نفع و دفع ضرر از خودشان را و مرتكب معصيت شدند و ترك طاعت نمودند و بمضار آن مبتلا و از منافع اين محروم گشتند و البته كسانيكه باعمال بد مستحق جهنّم شدند مساوى نيستند با كسانيكه باعمال خوب مستحق بهشت شدند آنها محروم از خير و اينها فائز بنعيم ابدى خواهند بود در عيون از امام رضا عليه السّلام نقل نموده كه پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم اين آيه را تلاوت نمود و فرمود اصحاب جنّت كسى است كه اطاعت نمايد مرا و تسليم شود براى على بن ابى طالب عليه السّلام بعد از من و اقرار كند بولايت او و اصحاب نار كسى است كه دشمنى و عناد نمايد با مقام ولايت و نقض عهد كند و با او مقاتله نمايد.

وَ لا تَكُونُوا كَالَّذِين‌َ نَسُوا اللّه‌َ فَأَنساهُم‌ أَنفُسَهُم‌ أُولئِك‌َ هُم‌ُ الفاسِقُون‌َ «19»

و نباشيد ‌شما‌ مؤمنين‌ مثل‌ كفّار و منافقين‌ كساني‌ ‌که‌ ‌خدا‌ ‌را‌ فراموش‌ كنند ‌پس‌ فراموش‌ نمود ‌آنها‌ ‌را‌ نفوس‌ ‌خود‌ اينها ‌خود‌ اينها فاسقون‌ هستند.

وَ لا تَكُونُوا خطاب‌ بمؤمنين‌ ‌است‌ ‌که‌ نباشيد.

كَالَّذِين‌َ نَسُوا اللّه‌َ نسيان‌ ‌خدا‌ ‌اينکه‌ ‌است‌ ‌که‌ ‌از‌ تحت‌ اوامر الهي‌ خارج‌ شوند و مرتكب‌ معاصي‌ الهي‌ شوند و توجه‌ بروز واپسين‌ ‌خود‌ نكنند و ‌از‌ عذاب‌ قيامت‌ غافل‌ شوند و ‌اينکه‌ عموم‌ دارد شامل‌ كافر و مشرك‌ و منافق‌ و ضال‌ّ و مضل‌ّ و فاسق‌ و فاجر مي‌شود.

فَأَنساهُم‌ أَنفُسَهُم‌ ممكن‌ ‌است‌ فاعل‌ انسيهم‌ ‌خدا‌ ‌باشد‌ و ممكن‌ ‌است‌ نسيان‌ ‌خود‌ ‌آنها‌ ‌باشد‌ ‌که‌ سبب‌ شد ‌به‌ اينكه‌ ‌خود‌ ‌را‌ فراموش‌ كردند ‌از‌ مثوبات‌ محروم‌ شدند و ‌در‌ معرض‌ سخت‌ و غضب‌ و عذاب‌ الهي‌ انداختند ‌هر‌ چه‌ كني‌ بخود كني‌ گر همه‌ نيك‌ و بد كني‌.

جلد 16 - صفحه 482

أُولئِك‌َ هُم‌ُ الفاسِقُون‌َ فسق‌ خروج‌ ‌عن‌ طاعة اللّه‌ و متابعت‌ شيطان‌ و هواي‌ نفس‌ و ارباب‌ ضلال‌ ‌است‌.

]

(آیه 19)- این آیه به دنبال دستور به تقوا و توجه به معاد، تأکید بر یاد خدا کرده، چنین می‌فرماید: «و همچون کسانی نباشید که خدا را فراموش کردند، و خدا نیز آنها را به خود فراموشی گرفتار کرد» (و لا تکونوا کالذین نسوا الله فانساهم انفسهم).

خمیر مایه تقوا دو چیز است: یاد خدا یعنی توجه به مراقبت دائمی «اللّه» و حضور او در همه جا و همه حال، و توجه به دادگاه عدل خداوند و نامه اعمالی که هیچ کار صغیر و کبیری وجود ندارد مگر این که در آن ثبت می‌شود، و به همین دلیل توجه به این دو اصل (مبدأ و معاد) در سر لوحه برنامه‌های تربیتی انبیا و اولیاء قرار داشته، و تأثیر آن در پاکسازی فرد و اجتماع کاملا چشمگیر است.

ج5، ص150

اصولا یکی از بزرگترین بدبختیها و مصائب انسان خود فراموشی است، چرا که ارزشها و استعدادها و لیاقتهای ذاتی خود را که خدا در او نهفته و از بقیه مخلوقات ممتازش ساخته، به دست فراموشی می‌سپرد، و این مساوی با فراموش کردن انسانیت خویش است، و چنین انسانی تا سر حد یک حیوان درّنده سقوط می‌کند، و همّتش چیزی جز خواب و خور و شهوت نخواهد بود! و اینها همه عامل اصلی فسق و فجور بلکه این خود فراموشی بدترین مصداق فسق و خروج از طاعت خداست.

لذا در پایان آیه می‌گوید: «آنها فاسقانند» (اولئک هم الفاسقون).